Finans ve muhasebede kullanılan temel kavramlar; gider, harcama, maliyet, hasılat, varlık vb. kavramlardır. Bu kavramlar, herhangi bir yatırım projesinin fizibilite çalışmasında önem arz etmektedir. Bu nedenle bu kavramların tam olarak bilinmesi ve tanımlarına uygun bir şekilde kullanılması, yatırım için hazırlanan fizibilite raporunun anlaşılması açısından önem teşkil eder.
Maliyet
Genel tanım olarak maliyet; belirli bir varlığın elde edilmesi amacıyla veya belirli bir amaca ulaşmak için yapılan harcama ya da katlanılan fedakarlıkların toplamıdır (parasal ifadesidir). Maliyet muhasebesi kapsamında maliyet tanımı ise; üretilmesi amaçlanan mamul ve hizmetler için katlanılan varlık ve hizmet kullanımlarının parasal tutarıdır.
Bir malın maliyeti denildiğinde;
- Eğer söz konusu mal satın alma yoluyla elde edilmiş ise “alış maliyeti” kastedilmektedir.
- Eğer söz konusu mal üretim sonucu elde edilmiş ise “üretim maliyeti” kastedilmektedir.
Gider
İşletmeye ekonomik yarar sağlamak amacıyla yapılan bir harcama veya tüketimdir. Örneğin, işçilere ödenen ücretler, kira gideri, elektrik gideri, faiz gideri vb.
Eğer bir harcama ya da varlık (veya hizmet) tüketimi işletmeye ekonomik yarar sağlıyorsa gider olarak adlandırılır. Eğer yarar sağlamıyorsa “zarar” ismini alır.
Gider, belli bir dönemin hasılatının elde edilmesi amacıyla kullanılmış, tükenmiş maliyetlerdir.
Bir harcamanın veya tüketimin gider sayılabilmesi için iki şart vardır;
- Yapılan tüketimin işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla yapılmış olması,
- Yapılan tüketimin belli bir döneme ait olması.
Gider-maliyet ilişkisi
Bir varlığın hasılat temini amacıyla tüketilmesi sonucunda tüketilen varlığın maliyeti gidere dönüşür. Bu nedenle gider denildiğinde, gelecekte kendisinden yarar sağlanılması söz konusu olmayan ve ilgili yılın hasılatından çıkarılan tutarlar akla gelmelidir.
Varlıklar, üretim amacıyla tüketilebilir. Bu durumda tüketilen varlıkların maliyet değeri maliyet giderine dönüşür ve belirli bir malın üretimiyle ilgili maliyet giderlerinin toplamı da üretilen söz konu malın üretim maliyetini oluşturur.
Harcama
Bir varlık edinimi için yapılan ödemeler, borçlanmalar ya da diğer varlık transferleridir. Harcama; “ödeme” den farklı bir kavram olup, bir varlığın edinilmesi, bir hizmetin sağlanması ya da bir zararın karşılanması amacıyla para ödeme, mal verme, hizmet sunma, borç altına girme, ortaklık hakkı tanıma vb. şeklinde katlanılan fedakarlıkları kapsamaktadır.
Harcama ve gider ilişkisi
Gider, tüketilen mal ve/veya hizmetlerin parasal tutarıdır. Harcama ise para veya benzeri araçlarla yapılan ödemelerdir. Giderin doğması için harcama yapılması zorunlu değildir. Örneğin satıcılara olan borcun ödenmesi bir harcamadır gider değildir.
Gider-harcama ilişkisine ilişkin hususular:
- Her harcama gider oluşturmaz.
- Her gider harcama gerektirmez.
- Harcama giderden önce oluşabilir.
- Harcama giderden sonra yapılabilir.
- Harcama ve gider aynı anda gerçekleşebilir.
Zarar
İşletme faaliyetlerinin yürütülmesi için gerekli olan ve normal ölçüler içerisinde yapılan tüm harcamalar ile varlık ve hizmet tüketimleri gider niteliği taşır. Buna karşılık, işletme faaliyetlerinin yürütülmesi için gerekli olmayan, olağandışı iş ve olaylardan dolayı tüketilen varlıkların veya normal ölçüleri aşan harcama ve tüketimlere zarar denir.
Başlangıçta gider niteliği taşıyan bir harcama veya tüketimden beklenen yarar sağlanamamışsa ya da sağlanamayacağı anlaşılmışsa bu harcama veya tüketim giderden zarara dönüşmüş olur
Varlık
Varlık, işletmenin sahip olduğu mal stokları, demirbaşlar, makineler gibi ekonomik
değerlerdir.
Hasılat
Hasılat; bir üretim etkinliği sonunda yaratılan malların parasal değerlerini ifade eder. Bir işletmenin belli bir dönemde sattığı mal ya da hizmetler karşılığında elde ettiği tutarlardır. Diğer bir ifade ile hasılat, işletmenin olağan faaliyetlerinden kaynaklanan ve öz sermayede artış yaratan ekonomik faydaların brüt tutarıdır. (İşletmenin ortaklarının sermayeye katkıları, hasılat olarak kaydedilmez.)
İngilizce’de hasılat kelimesi, “proceeds” ve “yields” gibi kelimelerle ifade edilir. Bu kelimelere bakıldığında “proceeds” kelimesinin iş dünyasında ticari işlemler sonucunda elde edilen brüt değerleri, “yields” kelimesinin de daha çok tarımsal faaliyetlerden elde edilen hasadı ifade etmek için kullanıldığı görülür.
Hasılat tanımında iki önemli nokta öne çıkmaktadır:
- “işletmenin olağan faaliyetlerinden elde edilmesi.
- “brüt ekonomik fayda” olması.
Gelir
TDK tarafından gelir; “her tür hak ve işlerle taşınır ve durağan mallardan sağlanan yararlar. (Aylık, ürem, kira, özel gelir vb. gibi)” olarak tanımlanmıştır.
Bir işletmenin faaliyetleri sonucunda varlıklarında artış meydana getiren unsurlara gelir denir. Örneğin yapılan satışlardan elde edilen hâsılat, bankalardan elde edilen faiz gelirleri, menkul kıymet satışlarından elde edilen kar payları vb.
İngilizce’de gelir kelimesi, “revenue” ve “income” kelimeleri ile ifade edilmektedir. Bu kelimelere bakıldığında “revenue” kelimesinin iş dünyasında ticari işlemler sonucunda elde edilen brüt değerleri, “income” kelimesinin de daha çok üretim faktörlerinin getirisini ifade etmek için kullanıldığı görülür.
Kazanç
TDK’ya göre kazanç; “Tecimsel (ticari) bir işlem sonucu elde olunan kazanç. 2. Girişimciye ürem, kira, genel giderler, işçilik ve benzeri ödemeler çıkarıldıktan sonra kalanı. 3. Girişimle sağlanan değer artışı.” olarak tanımlanmıştır.
İngilizce’de kazanç kelimesi, “gain” kelimesi ile ifade edilir. Bu kelimeye bakıldığında
“gain” kelimesinin her türlü kazanımları ifade eden içerikte olduğu görülür.
TFRS Kavramsal Çerçeve paragraf 4.30-31’de kazanç şöyle tanımlanmıştır. “Kazançlar gelir tanımına giren diğer kalemleri belirtir. Bunlar işletmenin olağan faaliyetlerinden doğabildiği gibi olağan olmayan faaliyetlerinden de ortaya çıkabilir. Kazançlar ekonomik yarardaki artışları ifade ederler ve özellikleri itibariyle gelirlerden bir farkları yoktur. Bu nedenle, kazançlar Kavramsal Çerçevede ayrı bir unsur olarak ele alınmamışlardır.”
“Kazançlar, örnek olarak uzun vadeli varlıkların elden çıkarılmasından (duran varlık satışı gibi) elde edilen kazançları da kapsar. Kısa vadeli menkul kıymetlerin değerlemesinden (hisse senedi değer artışı gibi ) ve uzun vadeli varlıkların taşıdıkları değerdeki artışlardan (duran varlık değer artışı gibi) kaynaklanan gerçekleşmemiş kazançları da içerir. Kazançlara ilişkin bilgiler ekonomik karar vermede faydalı olduğu için bunlar gelir tablosunda genellikle ayrı bir şekilde gösterilirler. Kazançlar genellikle ilgili giderler düşüldükten sonra kalan net tutarı ile raporlanırlar.”
Mal satış işlemi bir hasılat kapsamına girerken döviz satışı kazanç kapsamına girmektedir. Kazançlar, net değerleri üzerinden kaydedilir.
Gelir-Hasılat-Kazanç ilişkisi
Gelir, hasılat ve kazanç kavramları arasında en kapsayıcı olanı gelirdir.
İş dünyasında gelir, hasılat ve kazanç terimlerinin çoğunluk birbirinin yerine kullanıldığı, halbu ki teknik olarak bunların birbirinden farklı anlam ve içeriğe sahip olduğu söylenebilir. Gelir teriminin hasılat ve kazancı da kapsayan bir üst kavramdır.